Archeologia Przemysłowa

Styczniowa sesja Studiów Podyplomowych, połączona ze Studium Archeologii Przemysłowej NOT/FOMT, odbyła się w dniach 13.01 -15.01 w zabytkowej Kopalni Złota w Złotym Stoku, w Krosnowicach k/Kłodzka w jedynej utrzymanej w Polsce siłowni energetycznej – cieplnej z 1906 i 1910 r. oraz w Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju (1605).

Zabytkowa Kopalnia Złota w Złotym Stoku, może pochwalić się frekwencją ponad 150.000 turystów rocznie. To nadzwyczajne dzieło sztuki górniczej udostępnione zostało dzięki kompetencji, entuzjazmowi i wysiłkowi Elżbiety Szumskiej, od lat kilku występującej w roli Gwarka.

Krosnowicka siłownia zachwyca pozostającym tutaj niemalże kompletnym wyposażeniem technicznym, nie tylko silnikami parowymi czy generatorami, także marmurowymi tablicami nastawczymi, aparaturą kontrolno-pomiarową rozdzielni, nawet budką telefoniczną. Dzięki uprzejmości Bolesława Laburdy zawdzięczamy spotkanie także z siłownią wodną na terenie dawnych zakładów włókienniczych. Siłownią nadzwyczajną o proweniencji sięgającej lat 40. XIX w., znamienną 54 oryginalnymi budowlami hydrotechnicznymi, zwłaszcza kanałem prowadzącym wodę z rzeki Biała Lądecka na turbiny wodne, na znacznym odcinku od połowy XIX w. prowadzonym ponad poziomem terenu. Siłownia ta, niegdyś mechaniczna (maszyny włókiennicze napędzano bezpośrednio z wału turbiny) a od ok. 1904 r. mechaniczno-elektryczna, w części produkująca energię elektryczną dla potrzeb zakładów, a od lat 60. XX w. pracującą wyłącznie w roli zakładowej elektrowni wodnej, od lat zaś 90., od upadku fabryki włókienniczej, jako Mała Elektrownia Wodna, wciąż działa w oparciu o wyposażenie techniczne pochodzące z lat 1904-1918.

Sesja prowadzona była w Muzeum Drogownictwa w Szczucinie, w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce i w Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukaszewicza w Bóbrce (woj. małopolskie). Instytucje te były jej współorganizatorem, a dzięki uprzejmości Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad i dyrektora Muzeum w Szczucinie Pana Marcelego Bochenka, nota bene absolwenta pierwszej edycji Studiów Podyplomowych Archeologii Przemysłowej, korzystaliśmy z gościnnych pokoi hotelu muzealnego. On też, wraz z Burmistrzem Szczucina Janem Sipiorom serdecznie witał nas i Słuchaczy nowej edycji Studium Archeologii Przemysłowej, edycji prowadzonej już przez Fundacje i Świdnicką Radę Federacji SNT NOT. W Bóbrce czerpaliśmy z gościnności i wiedzy Pana Czesława Bobka, prezesa Fundacji Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza, przygodę w wyrobiskach Muzeum Żup Krakowskich zawdzięczamy zainteresowaniu naszymi studiami ze strony Dyrektora Muzeum Pana prof. dr hab. Antoniego Jodłowskiego. Wszystkim serdecznie dziękujemy a pieśni o Marcelim śpiewać będą również nasi potomkowie.

Sesja VIII Studium wpisana została w program IX Sowiogórskiego Festiwalu Techniki. Inaugurowała przy tym prowadzoną przy Festiwalu Dolnośląską Akademię Archeologii Przemysłowej. Czerpaliśmy przy tym ze wsparcia Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, Urzędu Miasta Dzierżoniów, Urzędu Miasta Świdnica, Funduszu Regionu Wałbrzyskiego. Prowadzona była w parowozowniach Dzierżoniowa oraz w czeskiej Pradze, w podziemnej oczyszczalni ścieków zbudowanej przez Williama Heerleina Lindleya w latach 1895-1905, wokół Pałacu Przemysłu i pawilonów praskiej Wystawy Jubileuszowej 1891 r., w Narodowym Muzeum Techniki Czech.

Sesję prowadzono w Ochotnicy Górnej i Dolnej, w Obidzy, Niedzicy, Trybszu, Bukowinie Tatrzańskiej i in. Zajęcia laboratoryjne odbywały się w zakładach wytwórczych czerpiących energię z siły wody, na budowlach hydrotechnicznych siłowni wodnych, przy maszynach i urządzeniach stanowiących wyposażenie technologiczne młynów, tartaków, foluszy, kuźni etc. Mowa była o przemyśle wiejskim Gorc i Podhala, o tradycjach regionu i stylach życia, o bogatej jego kulturze. Prowadzono spotkania z twórcami techniki i kultury, z właścicielami młynów, tartaków i innych, organizowano posiady. Słuchacze znajdowali okazję smakowania wyrobów miejscowej, tradycyjnej kuchni. Clou programu sesji stanowiło spotkanie ze społecznością wsi Ochotnica Dolna i Górna i udział w Konferencji „Tożsamość Karpat”, z inicjatywy Sołtysa Zdzisława Błachuta prowadzonej w Wiejskim Ośrodku Kultury.

Sesję V (7-10.07.2011) połączyliśmy dnia pierwszego z Akademią Archeologii Przemysłowej, dotowaną przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego. Dzięki pomocy Żeglugi Bydgoskiej, z jej Prezesem na pokładzie, dr inż. Edwardem Ossowskim odbyliśmy rejs po Bydgoskim Węźle Wodnym, od śluzy Miejskiej do śluzy Brdy Ujście i jazu walcowego Czersko Polskie. Towarzyszył nam również Stanisław Wroński – Dyrektor Miejskiej Pracowni Urbanistycznej, autor programu rewaloryzacji BWW i wyspy Młyńskiej. Dzięki temu pokład statku ożywiała stała rozmowa o rewaloryzacji centrum Bydgoszczy, zwrotu miasta ku rzece i problemach żeglugi turystycznej.

8 lipca słuchacze wysłuchali kilku wykładów a sali użyczyła nam słynna i zasłużona dla Żuław Biblioteka Elbląska im. Cypriana K. Norwida. Wystąpili m.in. Adriana Tarakan z RZGW w Gdańsku. Przybliżyła program rewaloryzacji i modernizacji budowli Kanału Elbląskiego, którego realizacja podjęta zostanie już w końcu tego roku. Tomasz Esden-Tempski z Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej mówił o przyszłości żeglugi turystycznej Kanału Elbląskiego a Jerzy Domino z elbląskiej Delegatury Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przybliżył kolekcję dóbr kultury materialnej obszaru cywilizacyjnego Kanału Elbląskiego. Tyle goście, kursowe zaś wykłady głosili Stanisław Januszewski, Ryszard Majewicz i Sławomir Łotysz. Kontynuowali je dnia następnego w Izbie Tradycji na pochylni Buczyniec.

Po sesji laboratorium obszaru cywilizacyjnego prowadzono w Rybinie, słynnej dwoma mostami zwodzonymi, klapowymi i unikatowym mostem obrotowym kolejki wąskotorowej, wciąż czynnej. Tutaj spotkaliśmy się również z Przewodniczącym Kapituły Bractwa Mokrego Pokładu Zbigniewem Priebe.

W sobotę 9 lipca dzięki życzliwości Żeglugi Ostródzko-Elbląskiej laboratorium prowadziliśmy na statku, na trasie Elbląg-jez. Druzno-pochylnia Buczyniec. Tutaj słuchaliśmy wykładów i odkrywaliśmy sekrety maszynowni i innych budowli pochylni.zz

W niedzielę odwiedziliśmy śluzę Miłomłyn i akwedukt na jez. Karnickim. W czasie sesji korzystaliśmy z gościny w pałacu w Janowie, co też wszystkim polecamy.

Sesję czwartą, która odbyła się w dniach 17-19.06,  akcentującą społeczne aspekty ochrony dziedzictwa przemysłowego i pożytki płynące z ochrony zabytków techniki zorganizowano w Czechach, w Ostravie i Kopřiwnicy, kończąc ją w Zabrzu, w skansenie górniczym „Królowa Luiza”, w Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej i na przysposabianym do nowych zadań szybie Maciej.

Kolejne nasze spotkanie w ramach Studiów Podyplomowych z Archeologii Przemysłowej odbyło się we Wrocławiu w dniach 09-10.04.2011 r. Zajęcia prowadzone były na zabytkowych statkach, które są częścią Otwartego Muzeum.

W dniach 19-20 marca 2011 roku, w obiektach Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, odbył się pierwszy cykl zajęć z Archeologii Przemysłowej. Poniżej wybrane zdjęcia z naszych zajęć.